Deltacommissaris Co Verdaas over het Delta Drieluik

00:00:00:00 - 00:00:25:13
Unknown
Het klimaat verandert en dat ervaren we ook. Er komt steeds vaker extreem weer voor, soms lange periodes van droogte en dan weer periodes met heel veel neerslag. Die trends zetten voorlopig door en dat leidt, zeker in een laaggelegen land als Nederland, tot een aantal opgaven. Hoe gaan we om met de verzilting die voortschrijdt? Waar laten we dat vele water als we het niet kwijt kunnen?

00:00:25:15 - 00:00:55:04
Unknown
En hoe verdelen het schaarse zoetwater als we het heel hard nodig hebben? Die keuzes zullen we met elkaar moeten maken om naar de toekomst toe hier goed te kunnen blijven wonen en werken. Daarom heb ik Eric Luijten en Michiel Poederoijen gevraagd een drieluik te maken met daarin die trends, de opgaven en de keuzes die op ons afkomen. Ik hoop dat het leidt tot het goede gesprek, het groene gedoe en dat we samen Nederland naar de toekomst kunnen brengen.

00:00:55:06 - 00:01:26:08
Unknown
Welkom bij deze korte presentatie van het drieluik Onafwendbare keuzes. Dat is de titel van de kaarten reeks waarin Michiel Poederoijen en ik de opgaven met betrekking tot het waterbeheer in ons land hebben weergegeven. Mijn naam is Erik Luiten. Het drieluik bestaat uit drie opeenvolgende series van kaarten. In onweerlegbare trends brengen we in beeld hoe klimaatverandering een aantal moeilijk te negeren effecten laat zien die het gebruik en de ontwikkeling van Nederland sterk zullen gaan beïnvloeden.

00:01:26:10 - 00:01:51:09
Unknown
In de reeks onontkoombare opgaven concentreren we ons op het hoofd watersysteem en de hoogwater bescherming van ons land. De vraag is hoe we door maatregelen te treffen dat systeem de komende decennia up to date kunnen houden om die trends waar nodig te pareren in onafwendbare keuzes. Tenslotte zoomen we in op het rurale landgebruik en daarbovenop de stadsontwikkeling, de natuurbescherming en de drinkwaterwinning.

00:01:51:11 - 00:02:18:09
Unknown
We formuleren en capteren steeds een perspectief waarin dat gebruik beter is afgestemd op de regionale bodem en water eigenschappen. Eerst de onweerlegbare trends. De basiskaart hiervoor is de geo morfologie en het hoofd watersysteem van Nederland. De bruine lijntjes markeren de grenzen van de hoofdstroom gebieden. Mooi aan deze onderlegger is dat je goed kunt zien hoe Nederland hydrologisch vastzit aan de buren.

00:02:18:11 - 00:02:42:04
Unknown
We zijn met ons water voor een groot deel afhankelijk van wat er in andere landen gebeurt. Om te beginnen wijzen metingen uit dat de zeespiegel stijgt. Het blijkt nog steeds moeilijk om een voorspelling te doen over hoe snel dat precies zal gaan. Omdat hier veel klimatologische en hydrologische factoren op elkaar inwerken. Maar feit is dat het nu al gebeurt.

00:02:42:06 - 00:03:19:05
Unknown
Als gevolg van de stijgende zeespiegel drinkt het brakke grondwater steeds verder door in de ondergrond. Achter de duinen, in de Zeeuwse polders en langs de Waddenkust treedt in toenemende mate verzilting op van landbouwgronden. Dat is ongunstig voor veel van de traditionele teelten. Het zout bezwaar wordt zo goed mogelijk met zoet oppervlaktewater doorgespoeld. Door het smelten van de gletsjers in de Alpen en door onregelmatige regenbuien in Duitsland, Frankrijk en België neemt de voorspelbaarheid van wat er aan rivier en beek water ons land binnenkomt af.

00:03:19:07 - 00:03:44:11
Unknown
We moeten ons voorbereiden op een grilliger aanvoer van zoet water. Soms is er heel veel. Soms is het bar weinig. Als gevolg van een stijgende zeespiegel en onregelmatiger rivier afvoeren neemt de erosie van de water bodems toe. Dat heeft onder meer gevolgen voor de stabiliteit van het kust fundament en dat zet de hoge waterveiligheid langs de westkust onder druk.

00:03:44:13 - 00:04:12:21
Unknown
De onttrekking van oppervlaktewater om het land begaanbaar en bewerkbaar te houden, leidt tot daling van het maaiveld, Met name in het laagveen en de zeeklei gebieden. Bodemdaling heeft op haar beurt weer gevolgen voor het peilbeheer en in sommige gevallen heeft dat proces vicieuze trekken gekregen. We moeten er rekening mee houden dat als gevolg van de opwarming van de atmosfeer meer spontane, heftige regen en hagelbuien gaan vallen.

00:04:12:23 - 00:04:38:08
Unknown
Vaak juist in het warme seizoen. Dus als je het niet verwacht. We zien dat nu al periodiek gebeuren en dat leidt tot enorme acute wateroverlast. En in steden leidt dat direct tot grote schade. Het probleem is dat die buien zich niet laten voorspellen, noch qua locatie, noch qua omvang. We moeten ons dus slim voorbereiden op iets waarvan we nooit precies de ernst en de omvang kunnen aangeven.

00:04:38:10 - 00:05:05:06
Unknown
Behalve met wateroverlast krijgen we ook meer dan voorheen te maken met tekorten van oppervlaktewater. Rivieren en beken zijn onderhevig aan schommelingen, die dus ook nadelig kunnen uitpakken voor de hoeveelheid water die ons land binnenkomt. Dat kan de bevaarbaarheid van de grote rivieren en de beschikbaarheid van water voor de landbouw en de natuur onder druk zetten. Op de kaart zijn de gebieden aangeduid waar watertekorten te verwachten zijn.

00:05:05:08 - 00:05:32:03
Unknown
Omdat de bevolking groeit en de bedrijvigheid toeneemt, stijgt ook elk jaar de waterbehoefte. Dat hebben we schematisch aangeduid met de kraantjes op de kaart. Ons drinkwater is van topkwaliteit, maar de kwaliteit van het oppervlaktewater laat op veel plaatsen te wensen over. Dus de beschikbaarheid van voldoende schoon water kost ons steeds meer moeite. Je kijkt nu dus naar het eindbeeld van de reeks onweerlegbare trends.

00:05:32:05 - 00:05:39:05
Unknown
Het totale Nederlandse grondgebied zal te maken krijgen met de consequenties van klimaatverandering.

00:05:39:07 - 00:06:02:10
Unknown
In de kaart en de reeks onontkoombare opgaven hebben we vooral gekeken naar de problemen die we tegenkomen in het hoofd watersysteem. We beginnen ook hier weer met een onderlegger. In deze reeks is dat de topografische kaart van ons land. We zijn vastbesloten in het westen van ons land te blijven wonen en werken en aan ruimte voor verstedelijking te blijven zoeken.

00:06:02:12 - 00:06:27:00
Unknown
De grootste bevolkings concentraties en mainports zijn daar gelegen, maar dat besluit is niet zonder grote gevolgen. Eén daarvan is de bestendiging van het kust fundament. De basis voor de hoge waterveiligheid langs de Noordzee. Als we dat niet op orde houden, staat het Westen op langere termijn onder grote druk. De tweede grote opgave betreft de hoge waterveiligheid langs de rivieren.

00:06:27:02 - 00:06:48:21
Unknown
We investeren met z'n allen continu in stevigere dijken, maar het eind van dat programma is voorlopig nog niet in zicht. De ideale verdeling van het rivierwater is ook zo'n dringende opgave. Welk deel van het water dat bij Lobith ons land binnenkomt, wordt naar de IJssel afgeleid? Welk deel bereikt de Zeeuwse wateren en het boezems systeem van het Groene Hart?

00:06:48:23 - 00:07:21:13
Unknown
We kunnen met de huidige verdeling werken in de grote rivieren. Veel water sturen naar waar er veel vraag is. Maar met de toenemende fluctuaties hebben we een flexibeler deelsysteem nodig. Er liggen grote besluiten aan te komen voor de grote wateren de Waddenzee, het IJsselmeer, de rivieren en de Zeeuwse delta. In het programma Ruimte voor de Rivier bijvoorbeeld hebben we geleerd hoe we hoge waterveiligheid kunnen ondersteunen door in de uiterwaarden van de Rijn, de IJssel, de Waal meer ruimte te maken voor stromend water.

00:07:21:15 - 00:07:56:06
Unknown
In het Maasdal zijn we daar nog steeds mee bezig en de ruimte voor de rivier VNL komt eraan. Deze kaart is het verzameld beeld van de onontkoombare opgaven aan het centrale watersysteem van Nederland. Hiervoor staan in eerste instantie Rijkswaterstaat en de waterschappen aan de lat. Onafwendbare keuzes betreffen het complementaire deel van de wateropgave in het hoofd watersysteem. Hier zochten we naar eenvoudige spelregels met betrekking tot de afstemming van het waterbeheer en het landgebruik.

00:07:56:08 - 00:08:19:00
Unknown
Met deze laatste reeks betreden we dus het domein van de ruimtelijke ordening of het omgevingsbeleid, zo u wilt. We bouwen voort op het goede idee dat het verstandig is om bij de beslissingen over de voortzetting of vernieuwing van het landgebruik goed rekening te houden met de mogelijkheid en de beperkingen van het substraat, dat wil zeggen de bodem en het water in de regio.

00:08:19:02 - 00:08:50:24
Unknown
Daarom gebruiken we hier de bodemkaart van Nederland als onderlegger. We zien de hoofdindeling van vijf bodem typen zand, rivierklei, laagveen, zeeklei en duinen. Voor het complex van de hoger gelegen zandgronden is ons devies dat we toe moeten naar een betere verdeling van agrarische activiteit en natuurbescherming. Die verdeling wordt veel beter houdbaar als we daarvoor de natuurlijke zonering van drogere dekzand, vlaktes en nattere beekdalen aanhouden als richtinggevend.

00:08:51:01 - 00:09:16:09
Unknown
Ook in het laagveen is er aanleiding om een grote stap te zetten richting landgebruik, dat minder hoge eisen stelt aan de drooglegging van de bodem. De ontwatering van de veen pakketten voor de melkveehouderij leidt tot bodemdaling en oxidatie van het veen pakket. Dat is een inherent instabiele situatie. In de rivierklei gebieden is de vruchtbaarheid van de grond eigenlijk onuitputtelijk en lijkt de hoge waterveiligheid op peil.

00:09:16:11 - 00:09:54:06
Unknown
Toch moeten we hier rekening houden met het op langere termijn vrij spelen van binnendijkse grond waarop in geval van nood gecontroleerde overstroming kan plaatsvinden. De eerder gesignaleerde verzilting van de kleigronden en de toenemende inspanning die het ons kost om die gronden door te spoelen met zoet water, maakt ook een nieuw perspectief voor het landgebruik. Daar nodig. We worden uitgedaagd om een nieuwe balans te vinden tussen de delen die blijvend grootschalig worden gebruikt voor agrarische bulkproductie en delen met een meer gespecialiseerd agrarisch bedrijf systeem waarbinnen een zekere mate van verzilting mag optreden.

00:09:54:08 - 00:10:19:19
Unknown
Het herstel van de landschappelijke logica voor alle bodem en grondwater typen is pas compleet als we drie soorten activiteit die hier overheen liggen ook in beschouwing hebben genomen. Het zijn respectievelijk verstedelijking, natuurbescherming en drinkwaterwinning. Hier zie je de spreiding van stads en dorpskernen in ons land. We zijn er inmiddels van doordrongen dat je niet meer ongestraft overal kunt uitbreiden.

00:10:19:21 - 00:10:50:13
Unknown
Je zult moeten bestuderen waar het oppervlaktewater zo nodig kan worden geborgen om te voorkomen dat woonwijken overstromen. Rondom steden als Groningen en Den Bosch is al op grote schaal landoppervlak vrijgespeeld om grote hoeveelheden stromend water tijdelijk te bergen. Op deze kaart zie je de Natura 2000 gebieden geprojecteerd liggen op de bodem. Type. We denken dat de locaties en de begrenzing van houdbare natuur in ons land direct moet samenhangen met de natuurlijke waterbeweging.

00:10:50:15 - 00:11:33:12
Unknown
Een herijking van de ligging van natuurgebieden is een logisch gevolg van deze spelregel. Drinkwaterwinning tenslotte is de derde factor die we ter discussie moeten willen stellen. Liggen de huidige pompen op de juiste plek? Welke verschuivingen zijn wenselijk en denkbaar? En zie hier het finale drieluik dat we op verzoek van de Deltacommissaris hebben samengesteld. Als we het eens kunnen worden over de klimaat trends, zijn de opgaven aan het hoofd watersysteem min of meer duidelijk en moeten we ook onze nationale ruimtelijke ordening durven in te zetten om blijvende bewoning en ontwikkeling van Nederland mogelijk te houden.