Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie

Gemeenten, waterschappen, provincies en het Rijk zorgen er samen met private partijen voor dat schade door hitte, wateroverlast, droogte en overstromingen zo beperkt mogelijk blijft. Ze houden rekening met klimaatverandering bij zaken als de aanleg van nieuwe woonwijken en bedrijventerreinen, het opknappen van bestaande bebouwing, vervanging van rioleringen en wegonderhoud. Daarbij maken ze gebruik van informatie over hoe het klimaat zich ontwikkelt: de klimaatscenario’s.

Tussendoelen

Een klimaatbestendige en waterrobuuste inrichting in 2050 klinkt nog ver weg. Daarom zijn er tussendoelen opgesteld. Al sinds 2020 moet klimaatbestendigheid en waterrobuustheid een vast onderdeel zijn in het beleid en handelen van partijen. Denk bijvoorbeeld aan de omgevingsvisies en de daaraan verbonden ruimtelijke ontwikkelingen. Overheden analyseren de kwetsbaarheid van het eigen gebied met een stresstest (‘weten’). In een risicodialoog met alle relevante partners bespreken ze de resultaten van deze analyse. Ook vertalen ze die naar een adaptatiestrategie met concrete doelen en bijbehorende maatregelen (‘willen’). Ten slotte borgen ze deze ambitie in een uitvoeringsagenda, overige programma’s, kaders en wet- en regelgeving (‘werken’). Deze stappen doorlopen overheden niet eenmalig, maar elke zes jaar of bij nieuwe ontwikkelingen. In 2024-2025 start een nieuwe cyclus. Daarin gaat het onder andere over het aanvullen of vernieuwen van de uitvoeringsagenda’s met klimaatadaptatiemaatregelen. Bij deze aanpak hoort ook goede monitoring, op basis waarvan kan worden besloten om aanvullende stappen te zetten. Ook het ontwikkelen en delen van kennis over klimaatrisico’s en oplossingen is een belangrijk onderdeel. 

Nationale vitale en kwetsbare functies 

Voor een klimaatbestendige en waterrobuuste inrichting zijn de vitale en kwetsbare functies van belang. Dat zijn bijvoorbeeld de energievoorziening (elektriciteit, gas, olie), telecom en ICT (openbaar net en noodcommunicatie), afvalwater, drinkwater, gezondheidszorg (zoals ziekenhuizen) en gemalen. In het Deltaprogramma is extra aandacht voor deze functies, omdat ze bij een overstroming of door extreem weer kunnen uitvallen. Uitval of verstoring veroorzaakt veel schade en zorgt voor grote problemen bij crisisbeheersing: onder meer digitale communicatie en beschikbaarheid van wegen zijn cruciaal voor evacuatie.

Voor elke vitale en kwetsbare functie is maatwerk nodig; dat is nog in volle gang. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat werkt met verschillende andere departementen aan wet- en regelgeving om vitale processen en netwerken weerbaarder te maken tegen klimaatrisico’s. Ook werken we aan doelstellingen voor klimaatadaptatie op de netwerken die in beheer zijn bij Rijkswaterstaat en ProRail.

Belangrijk voor het werk aan vitale en kwetsbare functies is de samenwerking met de veiligheidsregio’s. In 2022 voerden de veiligheidsregio’s een bovenregionale Impactanalyse Overstromingen uit, om de impact van klimaatrisico’s te onderzoeken. Ze brachten in kaart hoe schade, slachtoffers en ontwrichting beperkt kunnen worden. Het blijkt dat de effecten op stroomvoorziening marginaal zijn buiten direct overstroombare gebieden. In 2050 moeten de vitale en kwetsbare functies bestand zijn tegen overstromingen, wateroverlast, hitte en droogte. 

Mijlpalen 2015-2024

De afgelopen jaren is er al veel bereikt met de uitvoering van de deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie. Een greep uit de mijlpalen:  

• Vanaf 2024 worden er naast bestaande lokale en regionale DPRA-stresstesten ook bovenregionale stresstesten voor wateroverlast uitgevoerd. Deze moeten zorgen voor een landelijk beeld dat meer inzicht biedt in de risico’s van grootschalige extreme neerslag en mogelijke cascade-effecten. Dit is naar advies van de Beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater, die is ingesteld na de overstromingen in Limburg in 2021.
• Op 31 december 2023 liep de aanvraagtermijn voor cofinanciering van de Impulsregeling Klimaatadaptatie af. Het rijk stelde vanuit het Deltafonds € 200 miljoen beschikbaar. De regio zette daar minstens € 400 miljoen tegenover. Het beschikbare rijksbudget is bijna helemaal benut. Klimaatadaptieve maatregelen kunnen worden uitgevoerd tot eind 2027.
• Provincie Noord-Brabant ontwikkelde een watersignaleringskaart die in beeld brengt of een gebied vanuit het watersysteem geschikt is voor stedelijke uitbreiding.
• De ministeries van BZK, IenW, LNV en VWS werkten samen aan de Nationale aanpak Klimaatadaptatie gebouwde omgeving 2022-2025. Hierin staat welke acties nodig zijn voor klimaatadaptatie en hoe het Rijk hierbij wil samenwerken met medeoverheden en andere stakeholders. Met die acties is in 2023 een begin gemaakt. In 2023 is ook besloten om deze doelen en die van het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie op elkaar aan te laten sluiten. 
• Mede onder dit programma is de Landelijke Maatlat voor een groene klimaatadaptieve gebouwde omgeving ontwikkeld. De Landelijke Maatlat besteedt naast de thema’s van het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie ook aandacht aan op bodemdaling en biodiversiteit. 
• Begin 2023 en 2024 werd de voortgang van het werk in de werkregio’s in beeld gebracht. Dat gebeurde onder meer in de vorm van gesprekken met gebiedscoördinatoren en trekkers van de werkregio’s, uitgevoerd door Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie samen met Platform Samen Klimaatbestendig. Daaruit blijkt dat de grootste uitdagingen op het gebied van ruimtelijke adaptatie liggen bij de capaciteit voor de te nemen stappen en voor de uitvoering van concrete projecten.  
• De ministeries van BZK, IenW en LNV werken aan een ondersteunend nationaal programma voor de aanpak van funderingsproblematiek. Ook is het nationale Kenniscentrum Bodemdaling en Fundering in oprichting. Het kenniscentrum ontsluit kennis en informatie en is bedoeld voor inwoners en professionals. 
• Rijkswaterstaat en ProRail rondden in 2021 hun stresstesten en risicodialogen af. De resultaten van Rijkswaterstaat zijn verwerkt in de Rijkswaterstaat Klimaateffectatlas. 
• De ministeries IenW, BZK, VWS en LNV werken samen aan het overbrengen van de Kennisbank Groenblauwe Netwerken naar het publieke domein. Deze kennisbank wordt al jaren veel gebruikt door gemeente-medewerkers, hogescholen en andere bij ruimtelijke adaptatie betrokken organisaties, in binnen- en buitenland. 
• Er zijn in Nederland 45 werkregio’s ingesteld die in hun eigen gebied met diverse partijen samenwerken aan ruimtelijke adaptatie. Soms slaan de werkregio’s de handen ineen in gebiedsoverleggen, zoals in Zuid-Nederland en Oost-Nederland. De 45 werkregio’s van het DPRA hebben in 2021 de risicodialogen afgerond en uitvoeringsagenda’s opgesteld.  
• Tussen 2015 en 2020 zijn 23 impactprojecten uitgevoerd om praktijkkennis op te doen en goede voorbeelden te delen. Deze kregen financiële steun van het Stimuleringsprogramma Ruimtelijke Adaptatie.   
• In het Deltaprogramma 2018 is een start gemaakt met het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie (pagina 128 en verder), met zeven ambities om te zorgen dat Nederland klimaatbestendig en waterrobuust wordt en een cyclisch proces van zes jaar.
• In het Deltaprogramma 2015 is de Deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie opgenomen (pagina 30 en verder). Deze is in het Deltaprogramma 2021 voor de 1e keer herijkt (pagina 69 en verder).

Plannen 2025-2026

De komende jaren werken we door aan de uitvoering van de deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie. De aanpak staat beschreven in het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie.
Belangrijkste onderdelen zijn: 

• Het verbinden van de opgave voor klimaatadaptatie met andere ruimtelijke opgaven, zoals de woningbouwopgave, de energietransitie, de landbouwtransitie, bodemdaling, biodiversiteit en de mobiliteitstransitie. 
• Ondersteuning en kennisdeling via het Kennisportaal Klimaatadaptatie en de Klimaateffectatlas.  
• Samenwerking vanuit Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie met Deltaprogramma Zoetwater en Deltaprogramma Waterveiligheid. 
• De gezamenlijke uitvoering van de Nationale Klimaatadaptatiestrategie (NAS) en het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie. Het Deltaprogramma draagt ook bij aan herijking van de NAS. 
• De uitvoering van het programma LIFE-IP Klimaatadaptatie. Dit Nederlandse programma, met cofinanciering door de Europese Unie (EU), omvat maatregelen voor het versnellen van de uitvoering van klimaatadaptatiemaatregelen in Nederland. 
• Het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie werkt aan een systematiek om te komen tot meer concrete (tussen)doelen voor ruimtelijke adaptatie, werkt aan een methodiek om de voortgang van klimaatadaptatie beter te kunnen monitoren en verkent de mogelijkheden voor structurele financiering.