Deltaplan Ruimtelijke adaptatie

Kwetsbaarheden in beeld

Inzicht hebben in de kwetsbaarheid voor weersextremen en klimaatverandering is de basis voor ruimtelijke adaptatie. Daarom brengen gemeenten, provincies, waterschappen en het Rijk samen met betrokkenen de kwetsbaarheden in hun gebied in kaart. Dat gebeurt met zogeheten stresstesten. Sinds 2020 worden de resultaten van de stresstesten gedeeld op het Kennisportaal Klimaatadaptatie. De stresstesten worden zesjaarlijks herhaald, en daarnaast ook bij nieuwe ontwikkelingen. In 2024-2025 start een nieuwe cyclus. Met het Beoordelingskader stresstesten kunnen werkregio’s bepalen welke onderdelen van de stresstest geactualiseerd moeten worden. Naar advies van de Beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater worden in deze cyclus ook bovenregionale stresstesten uitgevoerd, naast de bestaande lokale en regionale stresstesten (en ook die voor netwerkfuncties) die binnen het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie al worden gedaan. 

Risicodialogen en strategie 

De risicodialoog is de stap tussen de stresstest en het maken van een uitvoeringsagenda. Het is het allereerste momentum om een gezamenlijke ambitie te bepalen. Tijdens een risicodialoog komen de kwetsbaarheden aan bod voor wateroverlast, hittestress, droogte en overstromingsrisico’s. De deelnemers bepalen samen welke risico’s zij wel of niet acceptabel vinden, maken afgewogen keuzes en komen tot ambities die kunnen worden beschreven in een klimaatadaptatiestrategie. Het is een proces-op-maat, dat kan bestaan uit meerdere gesprekken met allerlei partijen. In 2024-2025 wordt een handreiking voor risicodialogen ontwikkeld. 

In de eerste cyclus hebben alle 45 werkregio’s risicodialogen gevoerd, die geleid hebben tot uitvoeringsagenda’s. In de tweede cyclus wordt dit verdiept.

Uitvoeringsagenda’s

In uitvoeringsagenda’s staan afspraken over wat, wanneer en door wie wordt uitgevoerd. Dat gebeurt per regio; lokaal of op grotere schaal. Het gaat daarbij onder meer om concrete maatregelen, acties gericht op het activeren van andere betrokkenen, borging in beleid en organisatie, bewustwording en nader onderzoek. De werkregio’s zijn bezig met de uitvoering van maatregelen uit eerste uitvoeringsagenda, mede met aangevraagde middelen vanuit de Impulsregeling Klimaatadaptatie, waarvoor tot eind 2023 aanvragen konden worden ingediend. De uitvoering van de maatregelen loopt t/m 2027. Er is een duidelijk toegenomen aandacht voor het onderwerp klimaatadaptatie, mede door klimaatsubsidieregelingen en de risicodialogen met bewoners. 

Meekoppelkansen

Steeds vaker wordt nagedacht over het slim meekoppelen van klimaatadaptatiemaatregelen klimaatadaptatiemaatregelen met andere opgaven in de fysieke leefomgeving. In de praktijk blijkt het een moeilijke stap, waarvoor nog weinig handvatten beschikbaar zijn. Meekoppelen biedt veel kansen, zeker in stedelijk gebied: de uitvoering van klimaatadaptatiemaatregelen versnelt, meerdere ingrepen worden tegelijkertijd uitgevoerd en het is financieel voordelig. Naast meekoppelen is het doel dat ruimtelijke adaptatie bij elk ruimtelijk plan en elke investering integraal wordt meegenomen. Elke schop in de grond klimaatadaptief. Ook zoekt het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie actieve verbinding met ontwikkelingen en investeringen in vitale en kwetsbare functies, zoals energie, gezondheidszorg en chemie. Voor het meekoppelen van maatregelen zijn ondersteunende documenten beschikbaar. Er is een Handreiking Slim Koppelen Klimaatadaptatie verschenen en er zijn relevante praktijkervaringen, zoals de verstedelijkingsstrategie voor de Metropoolregio Amsterdam.

Stimuleren en faciliteren

Het Rijk stimuleert klimaatadaptatie door de Tijdelijke Impulsregeling Klimaatadaptatie. Aanvragen hiervoor konden tot 31 december 2023 ingediend worden. Het rijksbudget is bijna volledig benut. Daarnaast worden inwoners met verschillende acties gestimuleerd om hun directe leefomgeving klimaatbestendig in te richten, bijvoorbeeld het NK Tegelwippen. Het Rijk faciliteert ook op het gebied van kennis. Belangrijke pijlers hierbij zijn het Kennisportaal Klimaatadaptatie, de Klimaateffectatlas en de Kennisbank Groenblauwe Netwerken. De sterk oplopende bezoekersaantallen laten zien dat steeds meer mensen deze belangrijke informatiebronnen weten te vinden. De Klimaateffectatlas wordt vanaf 2024 geüpdatet met de KNMI’23-klimaatscenario’s, zodat deze helemaal is bijgewerkt voor een nieuwe ronde klimaatstresstesten.

Decentrale overheden stimuleren en faciliteren klimaatadaptatie op verschillende manieren binnen hun eigen organisatie, maar ook bij inwoners, woningbouwcorporaties en bedrijven. Platform Samen Klimaatbestendig draagt sinds 2018 actief bij aan het uitwisselen van kennis en ervaringen tussen decentrale overheden, private partijen en onderdelen van het Deltaprogramma. 

Reguleren en borgen

Er loopt een verkenning naar juridisch borging van de Landelijke Maatlat voor een groene klimaatadaptieve gebouwde omgeving op rijksniveau. Het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie roept werkregio’s op om alvast zo veel mogelijk aan de slag te gaan met de borging hiervan. Het streven is om bestuurlijke afspraken over de borging onderdeel te maken van de herijking van het Deltaprogramma. Reguleren en borgen gebeurt ook via het Overleg Standaarden Klimaatadaptatie (OSKA). Verder is de geüpdatete Handreiking decentrale regelgeving klimaatadaptief en natuurinclusief bouwen, inrichten en beheren beschikbaar.

Handelen bij calamiteiten

Er blijft altijd een kans op schade en overlast door hevige neerslag, droogte, hitte of een overstroming. Een adequate aanpak van calamiteiten blijft belangrijk. De veiligheidsregio’s hebben in toenemende mate aandacht voor de effecten van klimaatverandering. Zo voerden alle veiligheidsregio’s in 2022 een impactanalyse uit. Ook in de risicodialogen wordt hierover gesproken. GGD’en worden vanwege de mogelijke gevolgen van klimaatverandering voor de gezondheid steeds belangrijkere gesprekspartners in de DPRA-processtappen. Ze schuiven steeds vaker aan als partner binnen de werkregio’s. Zo is GGD Midden-Gelderland actief partner binnen het programma LIFE IP Klimaatadaptatie, met als doel gezondheid sterker te verankeren in klimaatadaptatiebeleid.