Onderzoeken Zoetwater (2022-2027)

In de afgelopen fasen van het Deltaprogramma is al veel kennis en ervaring opgedaan. Voorbeelden zijn het in beeld brengen van de zoetwateropgave en het bepalen van de (kosten)effectiviteit van maatregelen. Resultaten van de onderzoeken vindt u hier. Hieronder staat een overzicht van recenter onderzoek, dat deels doorloopt in het Deltaprogramma Zoetwater Fase II (2022-2027). 

Verkennende systeemanalyse IJsselmeergebied

Het IJsselmeergebied is het grootste zoetwaterreservoir van Nederland. Het is van cruciaal belang als ecologisch watersysteem en voor de Nederlandse waterhuishouding. In het IJsselmeergebied spelen veel opgaven en belangen die niet allemaal samengaan. 

Deltares heeft in opdracht van het Ministerie van IenW een Verkennende systeemanalyse IJsselmeergebied uitgevoerd. Deze analyse geeft inzicht in de werking van het watersysteem, de ontwikkelingen en opgaven, maar ook mogelijke oplossingsrichtingen en handelingsperspectieven. Het is gebaseerd op beschikbare kennis. Het rapport beschrijft de werking van het IJsselmeergebied aan de hand van drie cruciale functies voor de Nederlandse maatschappij: 

1. Komberging voor de bescherming van het achterland tegen overstromingen; 
2. Voorraadberging voor de zoetwatervoorziening van Noord-Nederland; 
3. Robuust (semi)aquatisch ecosysteem voor de natuurnetwerken in en om Nederland. 

In dit rapport leest u onder andere over de consequenties van klimaatverandering, zeespiegelstijging, groeiende watervraag en soms geringe wateraanvoer door de IJssel, zoals frequentere en grotere (zowel hoger als lager) peilfluctuaties. 

Bij het rapport is een infographic als bijlage toegevoegd, om het watersysteem in beeld te brengen. Hierin zijn de hoofdfuncties en onderlinge verhoudingen weergegeven.   

Waterprofiel

De droogte in 2018 leidde niet tot significante schade voor de industrie. Wel traden op meerdere locaties knelpunten op. Communicatie en informatievoorziening zijn de sleutelfactoren voor het beperken van schade in de toekomst. De Beleidstafel Droogte beval daarom aan om het instrument ‘Waterprofiel’ uit te werken. Het Waterprofiel heeft als doel informatie over industrieel watergebruik beter te ontsluiten en daarmee de kwaliteit te verbeteren van de informatievoorziening en besluitvorming. Download het eindrapport en de bijbehorende documenten hier.  

Stresstest voor het Deltaprogramma Zoetwater Fase II

In het IJsselmeergebied werd een stresstest uitgevoerd, met als doel in beeld te krijgen welke zoetwaterknelpunten overblijven als de maatregelen van het Deltaplan Zoetwater fase 2 klaar zijn. In de stresstest is rekening gehouden met nieuwe kennis over een lagere afvoer van de IJssel, een toenemende watervraag voor het peilbeheer en een grotere doorspoelvraag voor het tegengaan van zoutindringing in het IJsselmeer. De stresstest laat een toenemende druk op de buffervoorraad in het IJsselmeer en Markermeer zien. In het IJsselmeergebied en West-Nederland is ook meer water nodig voor de bestrijding van bodemdaling en veenoxidatie. In droge perioden leidt dat tot extra watertekorten. 

Het effect van onderwaterdrainage en passieve peilstijging in veenweidegebieden op knelpunten in de zoetwatervoorziening 

Het vernatten van veenweidegebieden is een belangrijke maatregel voor het halen van de klimaatdoelstellingen. Deze maatregel vraagt om extra water uit het oppervlaktewatersysteem. De extra aanvoer gaat ten koste van andere watergebruikers; in droge zomers is dus niet altijd water beschikbaar voor de veenweidegebieden. Deltares onderzocht wat het grootschalig nathouden van het veenweidegebied betekent voor de zoetwatervoorziening. 

Onderzoek naar droogte in zandgebieden Zuid-, Midden- en Oost-Nederland 

Sinds begin 2019 werken meerdere overheden en maatschappelijke organisaties samen met kennisinstituten en adviesbureaus aan een droogte-onderzoek. Deze rapportage maakt daar onderdeel van uit. Het onderzoek betreft een analyse van de mate van de droogte, de effecten van menselijke ingrepen en de gevolgen voor natuur en landbouw. Ook kijken de onderzoekers naar de effectiviteit van mogelijk uit te voeren maatregelen. Voor het reduceren van de effecten van droogte op landbouw, natuur en het watersysteem zijn structurele maatregelen. Lees de managementsamenvatting of het volledige rapport. 

Effectmodules in het Deltaprogramma Zoetwater

Voor het maken van economisch onderbouwde afwegingen zijn vijf effectmodules ontwikkeld. De modules vertalen het effect van droogte en zoetwatermaatregelen op de hydrologie in een economisch effect op de maatschappij. De modules sluiten technisch aan op het Nationaal Water Model, waarmee het huidige en toekomstige droogterisico wordt berekend, en de baten van zoetwatermaatregelen. 

Weerbaar in een veranderende wereld

Het doel van het Deltaprogramma Zoetwater is om in 2050 weerbaar te zijn tegen zoetwatertekorten. Wat ‘weerbaar’ inhoudt verschilt sterk per regio en waterafhankelijke sector. Transitiebureau DRIFT voerde eind 2021 een verkenning uit om dit begrip meer te duiden. In de context van het Deltaprogramma identificeerden zij drie soorten ‘weerbaar vermogen’ waaraan in samenhang moet worden gewerkt: robuust vermogen (schokken opvangen op de korte termijn), adaptief vermogen (met terugkerende stress omgaan op de middellange termijn) en transformatief vermogen (gesteld staan voor onzekere impacts op de lange termijn). In 2022 is een tweejarig traject gestart om meer concrete invulling te geven aan het doel van het Deltaprogramma Zoetwater. Tijdens dit traject wordt geput uit de principes van water en bodem sturend. Daarnaast zijn er veel raakvlakken met het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG). In het NPLG staat het in samenhang realiseren van opgaven voor natuur, water en klimaat met perspectief voor de landbouw centraal. Dit resulteert in een groot pakket maatregelen, die zich bijvoorbeeld richten op herstel van beken en beekdalen en het verbeteren van de condities in Natura 2000-gebieden.   

Verkenning kansrijke maatregelen waterbeschikbaarheid Maas

Deze rapportage beschrijft de resultaten van een verdiepingsslag op de maatregelen die zijn benoemd in het kader van verbetering van de waterbeschikbaarheid op de Maas. Deze maatregelenlijst is samengesteld in een serie bijeenkomsten van de werkgroep Pilot Maas waarin alle waterbeheerders en relevantie stakeholders zijn vertegenwoordigd. 

Geactualiseerde knelpuntenanalyse voor het Deltaprogramma Zoetwater fase II

Dit rapport brengt in beeld wat de huidige en mogelijk toekomstige knelpunten in de zoetwatervoorziening in Nederland zijn op basis van de meest recente berekeningen met het Nationaal Water Model (‘Basisprognoses2018’). Hierbij is voor vijf regio's geanalyseerd hoe watervraag en -tekort zich in de toekomst kunnen ontwikkelen onder invloed van klimaatveranderingen en sociaaleconomische ontwikkelingen. De analyse is later uitgebreid met hydrologische effecten van Parijs-maatregelen en een doorkijk naar zichtjaar 2100. Resultaten zijn beschreven in deze memo. 

Waterverdeling bij (zeer) lage rivierafvoeren

Om gesteld te staan voor nieuwe perioden van droogte en lage afvoeren in de rivier is het belangrijk om te leren van voorgaande situaties. Hiervoor heeft het Deltaprogramma Zoetwater kaarten gemaakt. De kaarten tonen indicatief de verdeling van water en de grote onttrekkingen aan oppervlaktewater binnen Nederland. Er zijn kaarten voor twee omstandigheden: een zeer lage afvoersituatie met flink neerslagtekort van circa 270 mm (vergelijkbaar met augustus 2022) en een lage tot normale afvoersituatie met een neerslagtekort van circa 120 mm (vergelijkbaar met juni 2022). De kaarten zijn te bekijken via het Informatiepunt Leefomgeving.