Maatregelen Hoge Zandgronden

De maatregelen voor de hoge zandgronden zijn in detail uitgewerkt in de Deltaplannen voor Waterveiligheid, Zoetwater en Ruimtelijke adaptatie.

Mijlpalen 2015-2024

De afgelopen jaren is hard gewerkt aan de opgaven voor de hoge zandgronden. Een greep uit de mijlpalen: 

• De afgelopen jaren voerden provincies, waterschappen, gemeenten en andere partners meer dan 300 projecten uit op de Hoge Zandgronden Zuid, Oost en Noord. De grondwatervoorraad is vergroot en watergebruik beperkt. 
• Waterinlaat vanuit de Maas naar het Brabants en Limburgse Peelkanalenstelsel loopt via de Noordervaart. De waterschappen verbeterden het achterliggende regionale watersysteem, zodat het aangevoerde water de ‘haarvaten’ kan bereiken. Het Rijkswaterstaatproject voor vergroting van de aanvoercapaciteit is nog niet uitgevoerd.
• In het droge jaar 2018 ontstond grootschalige schade aan natuur, historisch groen en landbouwgewassen op de hoge zandgronden. De eerder uitgevoerde maatregelen bleken echter wel effectief te zijn. Vooral de kleinschalige maatregelen in natuurgebieden (zoals het dempen van sloten) en in het omliggende landbouwgebied (zoals peilgestuurd draineren, waterconservering in boerensloten en beekherstel) zijn een eerste stap naar systeemherstel. Zonder deze maatregelen was de schade door droogte in 2018 groter geweest. 
• Het merendeel van de maatregelen van de eerste fase is inmiddels afgerond.
• In 2021 stelden de regio’s Noord-, Oost- en Zuid-Nederland nieuwe werkprogramma’s op voor de tweede fase. De nieuwe programma’s borduren voort op de aanpak uit de eerste fase, met maatregelen in drie hoofdcategorieën: watersysteem aanpassen, watergebruik aanpassen en landgebruik aanpassen.
• De beschikkingen voor de tweede fase zijn tussen eind 2022 en medio 2023 verstrekt. Veel maatregelen zijn inmiddels in uitvoering, zoals beekherstel, regelbare drainage en het afkoppelen van verhard oppervlak. 

• In september 2022 presenteerde een onafhankelijke adviescommissie het eindrapport ‘Zonder water, geen later’ over de aanpak van droogte in Noord-Brabant. Dit rapport leidde ook tot inzichten voor andere delen van de Hoge Zandgronden. De samenwerkende partijen in Noord-Brabant hebben het advies overgenomen en vertaald in een Droogteagenda 2040.

• In april 2023 is de uitvoeringsagenda van de Blauwe Agenda bestuurlijk vastgesteld. De samenwerkende partijen werken hiermee aan het robuust en toekomstbestendig maken van het watersysteem van de Utrechtse Heuvelrug, waarin alle waterfuncties een duurzame plek vinden. Dit gebeurt door water langer vast te houden en meer water te infiltreren.

• In 2024 heeft het Deltaprogramma Hoge Zandgronden een verkenning uitgevoerd naar of en hoe kan worden voorkomen dat de watervraag toeneemt door DPRA-maatregelen. Ook worden er verkenningen uitgevoerd met de drinkwatersector.
   

Plannen 2025-2027

De komende jaren staan veel projecten en activiteiten op de agenda voor het uitvoeren van de strategie voor de hoge zandgronden. Het optimaliseren van het watersysteem is niet meer voldoende; er is een grondige transitie noodzakelijk om de hoge zandgronden toekomstbestendig te maken. De gevolgen van klimaatverandering zijn inmiddels zichtbaar en zowel de inwoners als de grondgebruikers zullen moeten leren omgaan met langere periodes van droogte. 

De afgelopen jaren lag het accent op het benutten van kansen en ‘geen-spijtmaatregelen’, oftewel maatregelen waar niemand spijt van krijgt als ze worden uitgevoerd. De komende periode staat in het teken van het uitbreiden en verbinden van maatregelen. 

De maatregelen voor de komende jaren bestaan onder meer uit: 

• Flexibel peilbeheer in het watersysteem van de regionale waterbeheerders
• Beekherstel en herprofilering van leggerwaterlopen
• Regelbare- en onderwaterdrainage
• Verminderen van lokale ontwatering en waterafvoer
• Afkoppelen verhard oppervlak naar bergings- of infiltratievoorziening
• Verbeteren bodemstructuur
• Gerichte watergeefsystemen
• Bedrijfsgerichte stimuleringsplannen
• Aanpassing grondgebruik: functie veranderen in ruimte voor water
• Gebiedsgericht werken aan het vasthouden van zoetwater en/of het zuinig omgaan met water met alle belanghebbenden
• Naaldbos omzetten in heide- of loofbos

Het vasthouden van water in de bodem en waterlopen helpt tegen droogte en wateroverlast. Water vasthouden gebeurt in nauw overleg met betrokken partners. Er is ook afstemming over het uitvoeren van andere opgaven, zoals de energietransitie, de agrarische transitie, het omgevingsbeleid en opgaven voor economie, leefbaarheid en gezondheid. 

De maatregelen krijgen per gebied een passende uitwerking op de hoge zandgronden in Zuid, Oost- en Noord-Nederland. Een deel van de zoetwatermaatregelen wordt opgenomen in de provinciale uitwerkingen voor het Nationaal Programma Landelijk Gebied.  

Kennis en onderzoek

Het onderzoek naar de ontwikkelingen op de hoge zandgronden voor de periode 2022-2027 staat in de Kennisagenda van het Deltaprogramma. De regio’s Zuid en Oost werken aan deze vragen in het kennisprogramma  TKI-KLIMAP (het vervolg van Lumbricus, het onderzoeksprogramma voor een klimaatrobuust bodem- en watersysteem). De regio’s Zuid, Noord en Oost vertalen de KNMI-scenario’s en de nationale knelpuntenanalyse naar de regio Hoge Zandgronden.